Türk Ticaret Hukuku Kapsamında Haksız Rekabet

1) Haksız Rekabet Kavramı

Rekabet bir hak olmasına rağmen, her hak gibi sınırsız değildir. Rekabet hakkının dürüstlük kuralları çerçevesinde kullanılması gerekmektedir. Rekabet hakkının kötüye kullanılması, rekabet ortamını tehlikeye düşürecektir ve tüm müşterilerin ekonomik çıkarları bundan olumsuz etkilenecektir. Ticaret Hukuku’nda haksız rekabet, Türk Borçlar Kanunu md. 57′ de ve Türk Ticaret Kanunu md.54 ‘ de yer almaktadır. 

T.B.K. md.57:

“Gerçek olmayan haberlerin yayılması veya bu tür ilanların yapılması ya da dürüstlük kurallarına aykırı diğer davranışlarda bulunulması yüzünden müşterileri azalan veya onları kaybetme tehlikesiyle karşılaşan kişi, bu davranışlara son verilmesini ve kusurun varlığı hâlinde zararının giderilmesini isteyebilir. Ticari işlere ait haksız rekabet hakkında Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır” şeklinde düzenlenmiştir.

T.T.K. md 54 ise:

“Haksız rekabete ilişkin bu Kısım hükümlerinin amacı, bütün katılanların menfaatine, dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanmasıdır.  Rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır.” şeklinde düzenlenerek, rekabetin dürüstlük kuralları çerçevesinde kullanılması gerektiği güvence altına alınmıştır. 

Türk Hukuk sisteminde, haksız rekabete ilişkin T.T.K.’nun 54. Maddesi genel hüküm olup, özel kanunlarda haksız rekabetin özel türleriyle ilgili hükümler varsa ilk önce onlar uygulanır.

Haksız rekabetin söz konusu olması için ortada kazanç sağlamaya yönelik bir faaliyet ve yarışma ortamı olmalıdır. Ekonomik yarışın mutlaka ticari işletmeler arasında geçiyor olması zorunlu değildir. Haksız rekabetin varlığından söz edebilmek için dürüstlük kurallarına aykırı bir davranışın varlığı gerekmektedir. Kusur ve zarar şart değildir. Kusur haksız rekabetin oluşması için değil, sonuçlarıyla ilgili bir durumdur.

2) Türk Ticaret Kanunu’nda Sayılan Haksız Rekabet Halleri

2-a) Dürüstlük Kurallarına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hukuka Aykırı Davranışlar

• Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek,

• Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri, malları, iş ürünleri, faaliyetleri, fiyatları, stokları, satış kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında gerçek dışı veya yanıltıcı açıklamalarda bulunmak veya aynı yollarla üçüncü kişiyi rekabette öne geçirmek,

• Paye, diploma veya ödül almadığı hâlde bunlara sahipmişçesine hareket ederek müstesna yeteneğe malik bulunduğu zannını uyandırmaya çalışmak veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve sembolleri kullanmak,

• Başkasının malları, iş ürünleri, faaliyetleri veya işleri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak,

• Kendisini, mallarını, iş ürünlerini, faaliyetlerini, fiyatlarını, gerçeğe aykırı, yanıltıcı, rakibini gereksiz yere kötüleyici veya gereksiz yere onun tanınmışlığından yararlanacak şekilde; başkaları, malları, iş ürünleri veya fiyatlarıyla karşılaştırmak ya da üçüncü kişiyi benzer yollardan öne geçirmek,

• Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerini veya faaliyetleri birden çok kere tedarik fiyatının altında satışa sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgulamak ve bu şekilde müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yeteneği hakkında yanıltmak; şu kadar ki, satış fiyatının, aynı çeşit malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerinin benzer hacimde alımında uygulanan tedarik fiyatının altında olması hâlinde yanıltmanın varlığı karine olarak kabul olunur; davalı, gerçek tedarik fiyatını ispatladığı takdirde bu fiyat değerlendirmeye esas olur,

• Müşteriyi ek edimlerle, sunumun gerçek değeri hakkında yanıltmak,

• Müşterinin karar verme özgürlüğünü özellikle saldırgan satış yöntemleri ile sınırlamak,

• Malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerin özelliklerini, miktarını, kullanım amaçlarını, yararlarını veya tehlikelerini gizlemek ve bu şekilde müşteriyi yanıltmak,

• Taksitle satım sözleşmelerine veya buna benzer hukuki işlemlere ilişkin kamuya yapılan ilanlarda unvanını açıkça belirtmemek, peşin veya toplam satış fiyatını veya taksitle satımdan kaynaklanan ek maliyeti Türk Lirası ve yıllık oranlar üzerinden belirtmemek,

• Tüketici kredilerine ilişkin kamuya yapılan ilanlarda unvanını açıkça belirtmemek veya kredilerin net tutarlarına, toplam giderlerine, efektif yıllık faizlerine ilişkin açık beyanlarda bulunmamak,

• İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde, taksitle satım veya tüketici kredisi sözleşmeleri sunan veya akdeden ve bu bağlamda sözleşmenin konusu, fiyatı, ödeme şartları, sözleşme süresi, müşterinin cayma veya fesih hakkına veya kalan borcu vadeden önce ödeme hakkına ilişkin eksik veya yanlış bilgiler içeren sözleşme formülleri kullanmak.

2-b) Sözleşmeyi İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek

• Müşterilerle kendisinin bizzat sözleşme yapabilmesi için, onları başkalarıyla yapmış oldukları sözleşmelere aykırı davranmaya yöneltmek,

• Üçüncü kişilerin işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, hak etmedikleri ve onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek yararlar sağlayarak veya önererek, kendisine veya başkalarına çıkar sağlamaya çalışmak,

• İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmek,

• Onunla kendisinin bu tür bir sözleşme yapabilmesi için, taksitle satış, peşin satış veya tüketici kredisi sözleşmesi yapmış olan alıcının veya kredi alan kişinin, bu sözleşmeden caymasına veya peşin satış sözleşmesi yapmış olan alıcının bu sözleşmeyi feshetmesine yöneltmek.

2-c) Başkalarının İş Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanma

• Kendisine emanet edilmiş teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden yetkisiz yararlanmak,

• Üçüncü kişilere ait teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden, bunların kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya sağlanmış olduğunun bilinmesi gerektiği hâlde, yararlanmak,

• Kendisinin uygun bir katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yararlanmak.

2-d) Üretim ve İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etmek

2-e) İş Şartlarına Uymamak

2-f) Dürüstlük Kuralına Aykırı İşlem Şartları Kullanmak

Doğrudan veya yorum yoluyla uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur.

3) Haksız Rekabetten Doğan Hukuki Sorumluluk

Haksız rekabet sebebiyle müşterileri, kredisi, meslekî itibarı, ticari faaliyetleri veya diğer ekonomik menfaatleri zarar gören veya böyle bir tehlikeyle karşılaşabilecek olan kimse:

a) Fiilin haksız olup olmadığının tespitini,

b) Haksız rekabetin men’ini,

c) Haksız rekabetin sonucu olan maddi durumun ortadan kaldırılmasını, haksız rekabet yanlış veya yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesini ve tecavüzün önlenmesi için kaçınılmaz ise, haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan araçların ve malların imhasını,

d)Kusur varsa zarar ve ziyanın tazminini isteyebilir. Ayrıca bu davaların sonuçlanmasının uzun olmasından sebep, davacı açısından hak kayıplarının önüne geçebilmek için Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümlerine dayalı olarak ayrıca ihtiyati tedbir talebinde bulunabilir.

4) Haksız Rekabet Davasında Davacı

Bu davayı açabilecek kişilerden ilki rakiptir. Bir diğeri ekonomik menfaatleri zarar gören ya da zarar görme tehlikesi altında bulunan müşterilerdir. Davacı sıfatına haiz üçüncü grup mesleki ve ekonomik birliklerdir. Bu kurumlar tespit, önleme ve eski hale getirme davası açabilirler ancak tazminat davası açabilmeleri mümkün değildir.

Haksız Rekabete İlişkin Açılabilecek Davalar

a) Fiilin Haksızlık Teşkil Ettiğinin Tespiti

Bu dava ile fiilin, davranışın veya uygulamanın haksız rekabet oluşturduğu tespit edilmektedir. Bu davayı açabilmek için haksız rekabeti gerçekleştiren kişinin kusuru bulunmamalıdır.

b) Haksız Rekabetin Men’i Davası

Haksız rekabeti oluşturan fiilin önlenmesi amacıyla bu dava açılacaktır. Bu dava fiil ve davranışın devam ettiği hallerde açılacaktır.

c) Haksız Rekabetin Ref’i Davası

Haksız rekabetin etkilerinin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak eski hale iade davası açılabilir. 

d) Maddi Tazminat Davası

Haksız rekabet sebebiyle bir zararın doğmuş olması ve haksız rekabeti gerçekleştiren kişinin kusurlu olması şartıyla maddi tazminat davası açılabilir. Aynı zamanda zarar ile haksız rekabet teşkil eden fiil arasında illiyet bağı bulunmalıdır.

e) Manevi Tazminat

Rekabet edenlerin sosyal ve ekonomik durumlarını, zarar veren olayın öfke ve elem boyutu dikkate alınarak manevi tazminat talep edilecektir.

5) Zamanaşımı

Haksız rekabet sebebiyle açılacak hukuk davalarını açma hakkına sahip kişi, bu hakkının doğduğunu öğrendiği andan itibaren 1 yıl ve haksız rekabet oluşturan fiilin işlenmesinden itibaren 3 yıl içinde dava açmalıdır. Haksız rekabet fiili, ceza kanunları açısından ayrıca suç teşkil ediyorsa, orada öngörülen daha uzun ceza zamanaşımı süreleri geçerli olacaktır.

6) Cezai Sorumluluk

• T.K.’ nun 55. Maddesi’nde yazılı haksız rekabet fiillerinden birini kasten işleyenler,

• Kendi icap ve tekliflerinin rakiplerininkine tercih edilmesi için kişisel durumu, ürünleri, iş ürünleri, ticari faaliyeti ve işleri hakkında kasten yanlış veya yanıltıcı bilgi verenler,

• Çalışanları, vekilleri veya diğer yardımcı kimseleri, çalıştıranın veya müvekkillerinin üretim veya ticaret sırlarını ele geçirmelerini sağlamak için aldatanlar,

Çalıştıranlar veya müvekkillerden, işçilerinin veya çalışanlarının ya da vekillerinin işlerini gördükleri sırada cezayı gerektiren bir haksız rekabet fiilini işlediklerini öğrenip de bu fiili önlemeyenler veya gerçeğe aykırı beyanları düzeltmeyenler, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, T.T.K. md. 56 gereğince hukuk davasını açma hakkını haiz bulunanlardan birinin şikâyeti üzerine, her bir bent kapsamına giren fiiller dolayısıyla iki yıla kadar hapis veya adli para cezasıyla cezalandırılırlar. Tüzel kişilerin haksız rekabet fiilini işlemesi halinde ceza hükmü, tüzel kişi adına hareket eden veya etmesi gerekmiş olan organın üyeleri hakkında uygulanacaktır.

Ekin Hukuk & Arabuluculuk Bürosu